 Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu
TÜBİTAK
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
Onbirinci Toplantısı
10 Mart 2005
Gelişmelere İlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar
(2005/9 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Ekidir)
TÜBİTAK-ANKARA
Not: Karar Eklerine http://www.tubitak.gov.tr internet adresinden ulaşılabilir.
İÇİNDEKİLER
I. Daha Önce Alınan Kararlara İlişkin Gelişmeler
II. Yeni Kararlar
I. Daha Önce Alınan Kararlara İlişkin Gelişmeler
Karar No
|
:
|
97/6
|
Karar Konusu
|
:
|
Sosyal ve Beşeri Bilimler Alanındaki Araştırmaların Desteklenmesi ve Teşviki
|
Sorumlu Kuruluşlar
|
:
|
TÜBİTAK, TÜBA, YÖK
|
Gelişmeler:
Kuruluş kanununda TÜBİTAK’ın görevleri, “Müspet bilimler alanında, temel ve uygulamalı araştırma yapmak, yaptırmak, yapmayı özendirmek ve bu amaçla merkez ve enstitüler kurmak” şeklinde ifade edilmiştir (17 Temmuz 1963 gün 273 sayılı kuruluş yasasının 9 Eylül 1993 gün ve 498 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle değişik 2. maddesi). 1960’lı yıllarda “müspet bilim”, sadece doğa, sağlık ve mühendislik bilimleri ile eşdeğer tutulmaktaydı ve bu yaklaşım sosyal bilimleri kategorik olarak TÜBİTAK faaliyetlerinin dışında bırakmaktaydı. Bu durumun düzeltilmesi ve sosyal bilimlerin desteklenmesi için “Türkiye Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Kurumu (TESAK)” adıyla ikinci bir araştırma kurumunun kurulması gündeme gelmiş, ancak sosyal bilimlere karşı duyulan önyargılı yaklaşım nedeniyle bu düşünce hayata geçirilememiştir.
Ülkemizde sosyal bilim araştırmalarının yeterli seviyede olmamasının bir başka nedeni de sosyal araştırmalara sağlanan desteğin azlığıdır. TÜBİTAK 2000 yılından sonra sosyal ve beşeri bilim projelerini desteklemeye başlamıştır. Ancak 2005 yılına kadar bilim insanı yetiştirme kapsamına giren desteklerden sosyal bilimlerin faydalanması mümkün olmamıştır. Diğer ülkelerde TÜBİTAK benzeri kurumlar çok uzun zamandan beri sosyal ve beşeri bilimlere destek vermektedir. ABD’de NSF (National Science Foundation), Fransa’da CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique), İtalya’da CNR (Consiglio Nazionale delle Ricerche) ve Almanya’da DFG (Deutche Forschungsgemeinschaft) gibi bir çok araştırma kurumunun ilgi ve faaliyet alanları sosyal ve beşeri bilimleri de kapsamaktadır.
Ülkemizde sosyal bilimleri desteklemek ve benzeri kuruluşlar gibi faaliyet göstermek amacıyla Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun 25 Ağustos 1997 günlü toplantısında alınan 97/6 sayılı kararla TÜBİTAK bünyesinde Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Destekleme Kurulu (SBB) kurulmuş, TÜBA-TÜBİTAK-YÖK üyelerinden oluşan Kurul 10 Kasım 1999 tarihinde yapılan ilk toplantı ile faaliyetlerine başlamıştır. SBB’nin kurulmasındaki amaç sosyal ve beşeri bilim araştırmalarının sayısını artırmak ve bu alandaki araştırmalara destek vermektir.
Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere SBB Kurulu 2003 yılı sonuna kadar çok az sayıda proje önerisini desteklemiştir. 2004 yılının ikinci yarısında ise hem önerilen hem de desteklenen proje sayılarında anlamlı bir artış sağlanmıştır.
Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Destekleme Kurulunca Desteklenen Projeler ve Bütçeleri -
Yıllar
|
Önerilen Proje Sayısı
|
Reddedilen Proje Sayısı
|
Kabul Edilen Proje Sayısı
|
Kabul Edilen Projelerin Toplam Bütçesi
|
Gerçekleşen Proje Harcamaları
| |
( YTL)
|
(YTL)
| |
2000
|
13
|
7
|
6
|
99,250
|
11,860
| |
2001
|
68
|
47
|
21
|
141,850
|
42,855
| |
2002
|
36
|
22
|
14
|
154,780
|
135,851
| |
2003
|
40
|
31
|
9
|
137,719
|
90,117
| |
2004
|
1841
|
381
|
421
|
435,730
|
220,227
| |
Toplam
|
341
|
145
|
92
|
969,329
|
500,910
|
1 2004 yılında başvuran 184 projenin 104’ü 2004 yılı Aralık ayı sonunda sunulmuştur. Değerlendirmeleri halen devam etmektedir.
Ayrıca TÜBİTAK Bilim Kurulu’nun 03 Ekim 2004 tarih ve 125/9 sayılı kararı ile sosyal bilimlerin temel alanları temel bilimler kapsamına alınmıştır. Böylece, diğer dallarda verilen burs ve destekler sosyal ve beşeri bilimlerde de verilmeye başlanmıştır.
Sosyal bilim projeleri ile ilgili şu tespitler yapılabilir. Ülkemizin acil analiz bekleyen sayısız sosyal problemi olmasına karşın önerilen proje sayıları azdır ve bunların küçük bir bölümü desteklenebilmektedir. Bunun geçmişten kaynaklanan ve güncel nedenleri vardır.
Ülkemizdeki pek çok sosyal bilim insanı, TÜBİTAK’ı sadece fen, doğa ve sağlık bilimlerine destek veren bir kurum olarak görmekte ve bu nedenle proje önerisi sunmamaktadır. Son dönemde yapılan tanıtım faaliyetleri neticesinde bu durum bir ölçüde değişmiş, 2004 yılında önerilen proje sayısı bir önceki yılın 4 katından fazla olmuştur.
Sosyal bilimciler arasında proje yazma becerisi sınırlıdır. Bu nedenle zaten az olan proje önerilerinden bir kısmı rededilmektedir. TÜBİTAK, “Proje Hazırlama ve Yönetimi” konusunda yapacağı eğitim programlarıyla bu yetkinliğin geliştirilmesi çalışmalarını başlatacaktır.
2004 yılı sonuna kadar proje yürütücüsü ve elemanlarına telif ödenmemiştir. 2005 yılından itibaren başlatılan yeni bir uygulama ile proje yürütücüsü ve elemanlarına telif verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu, maaşları sınırlı olan bilim insanları için etkin bir teşvik olacak, hem proje sayısının hem de kalitesinin artmasına önemli bir katkı yapacaktır.
Ülkemizdeki sosyal bilim araştırmalarının bir başka sorunu da nitelik sorunudur. TÜBİTAK proje değerlendirme, denetleme ve bilimsel etkinlikleri destekleme konularında önemli bir birikime sahiptir ve bu özelliği ile sosyal bilim araştırmalarının niteliğine önemli katkılar sağlayacaktır.
Sosyal bilim araştırmalarında bazı konular siyasallaştırılmaya çok açıktır. Bu gibi konularda performans değerlendirmesinin nesnel ölçütlerle yapılması zordur. Bu ve buna benzer sorunlar TÜBİTAK gibi güçlü ve köklü bir kuruluşun bünyesinde çok daha kolay çözülebilir.
TÜBİTAK, 2000 yılından bu yana desteklenen projeler için herhangi bir konu sınırlaması getirmemiştir. Ancak ülkemizdeki sorunların öncelikleri dikkate alınarak bundan böyle ana temaların belirlenmesi ve bu konularda proje önerisi istenmesi ülke sorunlarının çözümüne katkı için daha yerinde olacaktır.
Bütün bu nedenlerle 2004 yılından itibaren TÜBİTAK’ta:
Sosyal bilim araştırmalarına daha fazla pay ayrılması,
TÜBİTAK bünyesinde yer alan bir araştırma grubu kurulması (2005/1 – Ek 1),
Telif ödemeleri yoluyla bilim insanlarının teşvik edilmesi,
Bilim Adamı Yetiştirme Grubu’nun sağladığı imkanlardan sosyal bilimcilerin de faydalandırılması,
sosyal bilim araştırmalarının sayısının artırılması ve niteliğinin geliştirilmesi ülkemizin sosyal problemlerinin anlaşılması ve dolayısıyla çözümü için son derece önemlidir.
Özellikle 2005 yılı itibariyle başlatılan telif uygulamasi ve Bilim Adamı Yetiştirme Grubu desteklerinin sosyal bilimlere açılması bu alanda çok önemli bir başlangıçtır ve önümüzdeki yıllarda olumlu etkileri görülecektir.
|
Karar No
|
:
|
97/17
|
Karar Konusu
|
:
|
Ulusal Uzay ve Havacılık Çalışmaları Konseyi’nin Kurulması ve Ulusal Uzay Politikaları’nın Hazırlanması
|
Sorumlu Kuruluşlar
|
:
|
Maliye Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, HKK, TÜBİTAK
|
Gelişmeler:
Uzay politikalarının genel amacı, uzayı barışçıl amaçlarla araştırımak, uzay hakkında bilgi birikimini keşifler ile artırmak ve uygulama alanlarını geliştirerek ülke menfaatleri doğrultusunda toplum yararına kullanmaktır. Bu alanda öncü olmuş ülkeler incelendiğinde, bu politikaların ilgili kurum ve kuruluşların temsil edildiği en üst organ olan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulları veya benzeri organlarca hazırlandığı gözlemlenmektedir. Genelde ülkenin ulusal güvenlik ile sivil uzay ihtiyaçları ve dünyadaki gelişmeler doğrultusunda politikalarda sürekli değişiklikler ve yeni düzenlemeler yapılmaktadır.
Ülkemizde, uzay bilim ve teknolojileri alanında yetkinlik kazanılması konusu 1990’lı yıllarda gündeme girmiştir. Türkiye’de uzayla ilgili faaliyetlerin koordinasyon çalışmaları ilk olarak DPT’nin 22 Haziran 1990 tarihli yazısı ile TÜBİTAK çatısı altında başlamıştır. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nın (BTYK) 3 Şubat 1993’teki toplantısında kabul edilen “Türk Bilim ve Teknoloji Politikası 1993-2003” dokümanında (TÜBİTAK, 1993), “uzay teknolojisi” konusunda izlenecek politikayı belirlemeye yönelik çalışmaları yapma görevi de TÜBİTAK‘a verilmiştir. BTYK tarafından 5 Ekim 1997 tarihli toplantıda konu tekrar ele alınmış ve TÜBİTAK tarafından 1998 yılında “Ulusal Havacılık ve Uzay Çalışmaları Konseyi” kurulması için bir yasa taslağı hazırlanmıştır. İlgili kurumların görüşleri alınarak son şeklini alan taslak, TÜBİTAK’ın bağlı olduğu Devlet Bakanlığının 28 Nisan 1998 tarihli yazısı ile Başbakanlığa sunulmuştur. BTYK’nın Ulusal Uzay ve Havacılık Konseyi kurulması yönündeki 97/17 nolu kararı, ilgili kuruluşlar arasında görüş birliği oluşturulamaması nedeniyle sonuçlandırılamamıştır. Diğer taraftan, 20 Aralık 1999 tarihli BTYK toplantısında, uzay bilim ve teknolojileri alanında izlenecek ulusal politikanın oluşturulması için, konuyla ilgili bütün tarafları bir araya getirmek ve gerekli çalışmaları başlatmak üzere TÜBİTAK görevlendirilmiştir. BTYK’nın TÜBİTAK’a verdiği bu görev ile, 31 Ağustos 2000 tarihinde “Türkiye’nin Ulusal Uzay Politika Tasarısı için Genel Çerçeve” adlı bir doküman ülkemizdeki konuyla ilgili kuruluşlara gönderilmiştir. Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nca “Milli Uzay Politikası” taslağı ve “Türk Uzay Kurumu” Kanun taslağı hazırlanması çalışmaları başlatılmış ve hazırlanan taslaklar 2004 yılında ilgili kuruluşların görüşlerine sunulmuştur.
Ülkemizde bugüne kadar politika ve kurumsal mekanizmalar oluşturmaya dönük yapılan çalışmalar sonuçlandırılamamıştır. 1999 (BTYK) ve 2001 (Bakanlar Kurulu) yıllarında alınan kararlara dayanak olarak hazırlananlar ise taslak düzeyinde kalmıştır.
BTYK’nın 8 Eylül 2004 tarihinde yapılan 10’uncu toplantısında ülkemizdeki Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payının 2010 yılına kadar %2’ye yükseltilmesi için gerekli ek kamu kaynaklarının 2005 yılı bütçesi ile başlamak üzere tahsis edilmesine karar verilmiştir. Ulusal Ar-Ge harcamalarının yapılacağı öncelikli alanlardan birisi Sayın Başbakan’ın himayeleri altında belirlenen “Uzay Araştırmaları”dır. Bu gelişmeye dayanarak Ekim 2004 tarihinde TÜBİTAK bünyesinde uzay alanında bir çalışma yapmak ve bunu Mart 2005 tarihinde Hükümet`e sunmak amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlar ile konusunda uzman insanlarımızın katıldığı “Uzay Araştırmaları Çalışma Grubu” teşkil edilmiştir. Toplantılara 35 Kuruluşu temsilen konusunda uzman 100 kişi katılmıştır. Bu toplantılarda kurum ve kuruluşların ve insanlarımızın sahip olduğu kabiliyet, kapasite, özgünlük, yetenek, vizyon ve öneriler tartışılmıştır. Toplantılar sonunda vizyon, ana program ve alt program önerileri ile 102 adet ön proje önerisi TÜBİTAK Başkanlığı’na sunulmuştur (2005/10 - Ek 1). Türkiye’nin öncelikleri bağlamındaki hazırlıklar; bilimsel araştırmalar, teknoloji ve altyapı geliştirilmesi, insan kaynağı oluşturulması (eğitim programları), Ar-Ge ürünleri, uluslararası işbirliklerinin artırılması, ulusal ortak ağlar oluşturulması (araştırma-üniversite-sanayi-kamu-toplum-savunma zincirinin kurulması), sivil ve savunma ortak araştırmaları, uygulamaya dönük projeler, topluma yaygınlaştırma, özendirme, bilgilendirme ve yarar sağlama gibi başlıklar üzerinde yapılmıştır. Ayrıca, Türkiye’nin ulusal altyapısının kendi olanaklarımızla nasıl geliştirileceği tartışmaya açılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk defa uzay araştırmaları öncelikli bir alan olarak devlet tarafından tanımlanmıştır (22 Ekim 2004 tarihli ve 25621 sayılı Resmi Gazete).
TÜBİTAK Başkanlığı tarafından başlatılan hazırlıklar devam ederken konu hakkındaki işlerin daha iyi organize olması, koordine edilmesi ve idari bir yapıda yönlendirilmesi amacıyla “Uzay Araştırma Grubu” TÜBİTAK bünyesinde 2005 yılının Ocak ayında kurulmuştur.
Diğer taraftan, Türkiye’nin uzay çalışmalarında uluslararası alanda işbirliği kapılarının açılmasını sağlayacak ve ülkemize motivasyon kazandıracak anlaşma 15 Temmuz 2004 tarihinde TÜBİTAK’ta Avrupa Uzay Ajansı yetkililerinin katılımı ile imzalanmıştır. Bu anlaşma 25 Ocak 2005 tarihli ve 101.1032/333 sayılı Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü yazısı ile TBMM Başkanlığına onaylanmak üzere gönderilmiştir. Bu anlaşma ile Türkiye’nin Avrupa Uzay Ajansına üyelik yolu da açılmış olacaktır. Diğer bir anlaşma Bilim ve Teknoloji alanında Kore Cumhuriyeti ile yapılmıştır. Bu anlaşma ile Kore Cumhuriyeti ile uzay konusunda ikili çalışmalar yapılabilecektir. Son olarak bir Ukrayna heyeti Ocak 2005 tarihinde Ukrayna’nın uzay alanındaki kabiliyetlerini göstermek üzere TÜBİTAK BİLTEN’i ziyaret etmiştir. Bu ziyaret esnasında Ukrayna ile TÜBİTAK arasında uzayın barışcıl amaçlarla incelenmesi konusunda olası bir işbirliği anlaşması görüşülmüştür.
|
Karar No
|
:
|
2000/6
|
Karar Konusu
|
:
|
Deprem Araştırmalarında Gelişmeler
|
Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar
|
:
|
Maliye Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, DPT, TÜBİTAK ve Üniversiteler
|
Gelişmeler:
En son toplantısını 29 Aralık 2003 tarihinde yapan, daha sonra toplanamayan ve görevlerini yerine getiremeyen Ulusal Deprem Konseyi (UDK), TÜBİTAK Başkanı’nın daveti ile 21 Ekim 2004 ve 19 Kasım 2004 tarihlerinde toplanmış ve yeni başkanını seçerek, çalışmalarına başlamıştır. TÜBİTAK Başkanlığı, UDK’nın sekretarya işlerinin koordinasyonunu TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi’ne bağlı Yer ve Deniz Bilimleri (YDBE) Enstitüsüne vermiştir. UDK, TÜBİTAK tarafından başlatılan yeni süreçte ilk iş olarak kendi çalışma düzenini belirleme çalışmalarına başlamış ve UDK’nın daha etkin olabilmesi için gerekli öneriler üzerinde çalışmaktadır.
Ayrıca, TÜBİTAK Başkanlığı UDK’dan deprem araştırmalarında kısa ve uzun vadede odaklanılması istenen konular hakkında görüş istemiş ve UDK bir rapor hazırlayarak TÜBİTAK Başkanlığı’na sunmuştur.
29 Eylül 2004 tarihinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ülkemizde deprem zararlarının en aza indirilmesi konusunda çalışan ilgili kuruluşları ve uzmanları davet ederek üç günlük geniş katılımlı Deprem Şurası’nı düzenlemiştir. Şura’da ortaya çıkan öneriler ve alınan kararlar alanlar temelinde rapor haline getirilerek ilgili kuruluşlara iletilmiştir.
|
Karar No
|
:
|
2001/1
|
Karar Konusu
|
:
|
Avrupa Birliği 6. Çerçeve Programı’na Katılım
|
Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar
|
:
|
Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, DPT, YÖK, Hazine Müsteşarlığı, DTM, AB Genel Sekreterliği, TÜBİTAK, TÜBA
|
Gelişmeler:
TÜBİTAK AB 6. Çerçeve Programı (6. ÇP) Ulusal Koordinasyon Ofisi (UKO) Bünyesinde 2004 Yılında Yürütülen Faaliyetler
6.ÇP Bilgi Günleri
31 Mayıs 2004 – 28 Şubat 2005 tarihleri arasında, 6. ÇP’nin ilgili taraflara tanıtımına yönelik olarak, UKO’da görevli ve her biri değişik alanlardan sorumlu Ulusal İrtibat Noktaları’nın (UİN) katılımıyla, Türkiye’nin 17 ilinde toplam 2590 katılımcının yer aldığı 41 bilgi günü düzenlenmiştir. Bu bilgi günlerine, AB üyesi ve/veya çerçeve programlarına önceden katılmış deneyimli ülkelerden birçok yabancı uzmanın da katılımı sağlanmıştır.
Düzenlenen bilgi günleriyle, proje çağrılarının önceden araştırmacılarımıza duyurulması sağlanmış, zamanında ve 6. ÇP proje normlarına ve formatına uygun proje önerisi hazırlanmasında, gerektiğinde yabancı proje ortağı bulmada yardımcı olunmuştur.
KOBİ’lere Yönelik Faaliyetler
6. ÇP Proje Önerisi Hazırlama ve Proje Değerlendirme Eğitimleri
Sanayimizin ve özellikle KOBİ’lerin 6. Çerçeve Programı projesi hazırlamasında destek olmak amacıyla, “Proje Önerisi Hazırlama ve Proje Değerlendirme Eğitimleri” konulu ikişer günlük seminer dizisine başlanmıştır. 2005 yılının ilk dört ayında İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’da verilecek eğitimlerde yaklaşık 350 uzmanın bu konuda yetiştirilmesi ve elde ettikleri bilgi birikiminin kurumlarında yayılımını sağlamaları hedeflenmiştir.
Ar-Ge Kapasitesi Yüksek KOBİ’lerin Belirlenmesi
KOBİ’lerle ilgili olarak başlatılan diğer bir çalışma, Ar-Ge kapasitesi yüksek 2500 KOBİ’nin saptanması olmuştur. Bunlar arasından seçilen 100 KOBİ teknoloji değerlendirmesine tabii tutulacaktır. Seçilen KOBİ’lerin proje önerisi hazırlama ve projelere ortak olma olasılığının yükseltilmesi hedeflenmiştir.
6. ÇP’ye Katılımın Teşvik Edilmesine Yönelik TÜBİTAK Destekleri
Türk bilim-teknoloji-sanayi çevrelerinin Avrupa Birliği Çerçeve Programları’na katılan diğer ülke meslektaşları ile işbirliği yaparak ortak projeler oluşturmalarını desteklemek amacıyla oluşturulan Seyahat ve Toplantı Desteği Programı kapsamında, 2004 yılında 20 araştırmacıya seyahat desteği verilmiştir. 2004 yılı içinde verilen destek miktarı 28,8 bin YTL’dir.
Türk bilim-teknoloji-sanayi çevrelerini Avrupa Birliği Çerçeve Programları’na proje önerisi sunmaya özendirme amacıyla, Proje Önerisi Özendirme Ödülü programı oluşturulmuştur. Bu programın başlangıcından 2004 yılı sonuna kadar 249 araştırmacıya toplam 414 bin Euro ödül dağıtılmıştır.
6.ÇP Projelerine Ulusal Koordinasyon Ofisi’nin Katılımı
TÜBİTAK Ulusal Koordinasyon Ofisi, Şubat 2005 sonu itibariyle AB ülkelerinin Ulusal Koordinasyon Ofisleri’nin de yer aldığı ve amacı ülke çapında bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri düzenlemek ve Türk araştırma-sanayi camiası mensuplarının benzer AB camiaları mensupları ile tanışmalarını, bütünleşmelerini, projelerde ortak olmalarını ve yeni pazarlar-işbirlikleri oluşturmalarını sağlamak olan 16 tanesi başlamış 21 projede yer almaktadır. UKO’nun dahil olduğu projelerin TÜBİTAK’a düşen toplam bütçesi yaklaşık 2.5 milyon Euro’dur.
Bu projelerin en kapsamlısı olan ve Ulusal Koordinasyon Ofisi’nin koordinatörlük görevini üstlendiği TR-ACCESS projesi etkinliklerini sürdürmeye devam etmektedir. Ulusal bilgi günlerinin tüm organizasyon giderleri TR-ACCESS projesi bütçesinden karşılanmaktadır.
AB 6. Çerçeve Programı’nın önemli alanlarından biri olan ve Türk bilim-teknoloji-sanayi camiası mensuplarının AB ülkeleri camiaları ile bütünleşmesini hedefleyen Araştırmacıların Dolaşımı Programı kapsamında, Ulusal Koordinasyon Ofisi tarafından yürütülen TR-MONET projesi ile, ülke çapında Dolaşım Merkezleri (Mobility Centers) oluşturma girişimleri başlatılmıştır. Söz konusu projenin başlangıç toplantısı 25 Ocak 2005’te Komisyon temsilcisi ve çok sayıda araştırmacı ve sanayicinin katılımı ile Ege Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında İstanbul, Ankara, İzmir ve Gaziantep’te altı Dolaşım Merkezi’nin kurulması hedeflenmektedir.
Türkiye’de 6.ÇP Fonlarının Kullanımını Kolaylaştırmaya Yönelik Girişimler
Türk araştırmacıların AB 6. Çerçeve Programı ve diğer benzeri yabancı kaynaklı hibe niteliğindeki proje fonlarının kullanımını kolaylaştıran 17.09.2004 tarihli ve 5234 sayılı kanunun 32. maddesi yürürlüğe girmiştir. Bu yasa maddesiyle ilgili bir yönetmelik hazırlanmasına ilişkin çalışmalar Maliye Bakanlığı yetkilileriyle sürdürülmektedir.
Avrupa Komisyonu 6.ÇP Ulusal İrtibat Noktaları (UİN) ve Program Komitesi Toplantılarına Katılım
Ulusal Koordinasyon Ofisi bünyesinde görev yapan UİN’ler yıl boyunca AB Komisyonu tarafından düzenlenen ve büyük bölümü Brüksel’de gerçekleştirilen UİN ve üyesi oldukları Program Komiteleri’nin toplantılarına katılmışlardır. Bu toplantılarda, AB Komisyonu’nun ilgili alanlarda izleyeceği yol haritalarına, politikalara ve yayımlayacağı proje teklif çağrılarına yönelik önceden bilgi edinilmekte, karar alma sürecine katkıda bulunulmakta ve bu sayede, Türk araştırma-sanayi camiasının AB’nin sağlayabileceği olanaklardan yararlanma şansının artırılması hedeflenmektedir.
Kurumsal İrtibat Noktası Sistemi’nin İyileştirilmesi
Daha önceki dönemde, Ulusal Koordinasyon Ofisi ile üniversite, araştırma kuruluşları ve diğer ilgili kurum ve kuruluşlar arasında iletişimi sağlamak amacıyla, TÜBİTAK tarafından, üniversiteler ve çeşitli kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütlerinde AB 6. Çerçeve Programı Koordinasyon Ofisleri’nin oluşturulması önerilmiştir.
“Kurumsal İrtibat Noktası” (KİN) olarak adlandırılan bu ofis sorumlularına Çerçeve Programı ile ilgili bilgiler düzenli olarak aktarılmaya devam edilmektedir. Daha önceki dönemde 150 civarında olan KİN sayısı, bu rapor döneminde, ülke çapında artan ilgi ve ihtiyaç sonucu 1000’e yaklaşmıştır. Diğer bir deyişle, AB 6. Çerçeve Programı ile ilgili her türlü bilgi, haber ve duyurular KİN kanalıyla bu kuruluşlardaki ilgililere ulaştırılmaktadır.
6.ÇP Duyuruları
Öte yandan, araştırmacı ve KOBİ’lere doğrudan erişim sağlamak amacıyla her bir tematik alana yönelik oluşturulmuş e-posta listelerinin kullanılmasına devam edilmektedir. Listeler gelen katılım istekleri doğrultusunda iyileştirilmektedir. Her bir tematik alandaki gelişmeler bu listelerde düzenli olarak duyurulmaktadır. Ayrıca, Altıncı Çerçeve Programı’na yönelik yayımlanan ve güncellenen web sayfasında da (http://www.fp6.org.tr) program ile ilgili güncel bilgiler yer almaktadır.
6.ÇP Projelerinde Türkiye’nin Mevcut Durumu
AB araştırma ve teknoloji geliştirme programları portalı olan CORDIS’ten edinilen bilgilere göre, Kasım 2002-Haziran 2004 tarihleri arasında Türkiye’nin 6. Çerçeve Programı’ndaki durum özeti şöyledir:
Toplam başvuru: 795 proje / 1214 Türk ortak
Toplam değerlendirilmeye alınan: 630 proje / 1061 Türk ortak
Toplam kabul edilen: 96 proje / 128 Türk ortak
Türkiye’den katılımın olduğu projelerin kabul oranı: %12
AB üyesi ülkelerden sunulan projelerin ortalama kabul oranı ise %15 civarındadır. Buna göre, Türkiye’den en az bir kuruluşun katılımcı olduğu projelerin desteklenme oranının Türk kuruluşların yer almadığı projelerin desteklenme oranından çok düşük olmadığı görülmektedir. Ancak, Türk kuruluşların dahil olduğu proje öneri sayısının diğer ülkelerin proje sayısına göre düşük olduğunu da vurgulamak gerekir.
6.ÇP için Türkiye’nin Ödeyeceği Katkı Payı
Türkiye’nin, 6. Çerçeve Programı’na katılımı için, başlangıçta yaklaşık 290 milyon Euro olarak hesaplanmış olan katkı payı, Komisyon nezdinde yapılan girişimler sonucu, 2005 ve 2006 yılları için geçerli katsayının düşürülmesi ile, 245 milyon Euro’ya inmiştir. 2004 yılı sonu itibarı ile katkı payı toplamının 104.6 milyon Euro’su karşılanmıştır. 2004 yılı sonu itibariyle ödenen miktarın 27.4 milyon Euro’su AB hibe yardımlarından karşılanmıştır. Ulusal kaynaklardan karşılanan miktar 77.2 milyon Euro’dur. 2005 yılında ödenecek 68.7 milyon Euro’nun 12.2 milyon Euro’su da AB hibelerinden karşılanacaktır. Ulusal kaynaklardan ödenecek tutar 56.5 milyon Euro’dur. Sonuç olarak 6.Çerçeve Programı’na ulusal kaynaklardan yapılacak katkının 190-195 milyon Euro olacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye’ye 8.1 Milyon € Ek Destek Sağlanması
Komisyon’un aday ülkelerin katılımını artırmayı hedefleyen yaratıcı uygulamalarından birisi bu rapor döneminde yer almıştır. Komisyon, 3 aday ülkede (Türkiye, Romanya ve Bulgaristan) 7 tematik alanda Mükemmeliyet Merkezleri oluşturulması için yaklaşık 20 milyon Euro tahsis etmiştir. Ülke çapında büyük bir bilimsel heyecanın oluştuğu 3 aylık dönem sonucu, Türkiye’den 300’e yakın başvuru yapılmış, bunlardan 138’i değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirmeye alınan projelerden 27’si başarılı bulunmuştur. 1 proje yedek listeye alınmış, 15 proje barajı geçtiği halde bütçe sınırlaması nedeniyle desteklenememiş, kalan 11 projeye toplam 8 milyon 120 bin Euro destek verilmesi öngörülmüştür. Sonuç olarak, sayısal ve parasal olarak en çok destek alan aday ülke Türkiye olmuştur.
Barajı geçtiği halde AB Komisyonundan destek alamayan 16 projenin TÜBİTAK tarafından toplam yaklaşık 10 milyon YTL ile desteklenmesi kararlaştırılmıştır.
Genel Değerlendirme
6. Çerçeve Programı dünyanın en büyük çaplı Ar-Ge programlarından biridir. 6.Çerçeve Programı sadece fon sağlayan bir proje olmaktan ziyade, üye ülke kuruluşlarına yeni teknolojilere, yeni pazarlara ve kilit müşterilere erişim olanağı sunan bir program olarak algılanmalıdır. Ayrıca, AB teknolojilerini kendi teknolojimize entegre ederek katma değer üretmek, dünyada teknolojik anlamda olan bitenden haberdar olmak, yeni standartların oluşum sürecinde yer almak, faaliyet gösterdiğimiz sektöre ilişkin bilgi birikimimizi artırmak programa katılmanın diğer faydaları arasında sayılabilir.
Türkiye, 6. Çerçeve Programı’na katılan bir ülke olarak yeni teknolojilerin geliştirilmesine katkıda bulunma ve katma değer üretme olanağı elde etmiştir. Çerçeve Programları özellikle KOBİ’lerimize yeni ortaklarla tanışma ve birlikte proje üretme fırsatı sunarken uzun vadede yeni pazarlara açılma olanağı da vermektedir. Nitekim, bu yaklaşımlar programa Asosye Üye olarak katılan ülkelerin en önde gelen katılım amaçlarındandır. Ayrıca bu tarz bir programa katılmamanın teknolojik gelişmelerin dışında kalmak gibi bir bedelinin olabileceğini de dikkate almak gerekir.
Maddi anlamda geri dönüşün en önemli hedef olarak düşünülmemesi gerekmekle birlikte, Türkiye’ye daha çok fon geri dönüşü sağlamak, çok sayıda araştırmacı ve sanayicimizin çok sayıda proje önerisinde bulunması ve çok sayıda projeye ortak olması ile mümkündür. AB bünyesinde oluşturulmuş bulunan resmi ya da gayri resmi işbirliği ağlarına dahil olmak ve kurumlarımızın tanıtımını yapmak, 6.ÇP projelerine daha çok katılımı sağlayacak girişimler arasında sayılabilir.
6.Çerçeve Programı’nın Türk bilim-teknoloji-sanayi camiasının AB camiası ile bütünleşmesi, bilim-teknoloji-sanayi koşullarımızın AB koşulları ile uyumlu hale getirilmesi olarak değerlendirilmekte ve 6.Çerçeve Programı’nda Türkiye’nin kısa vadeli getirisi tatmin edici olmasa da, programın katkısının uzun vadede ortaya çıkacağı beklenmektedir.
Türkiye’nin 6.ÇP projelerine katılım düzeyinin AB üyesi ülkelerin seviyesine çıkabilmesi için şu anda yılda yaklaşık 500 olan proje başvuru sayısının en az beş kat artırılması gerekmektedir. Bu ise, ülke çapında bilinçlendirme ve teşvik çabalarını içeren uzun vadeli bir çalışmayı gerektirmektedir. Yukarıda bahsedilen 2500 KOBİ’ye yönelik çalışmalar buna örnek olarak gösterilebilir.
Geliştirilebilecek teşvik araçları arasında, akademik ortamda yükselme kriterleri arasına uluslararası projelerde yer almış olmak kriterinin konulması düşünülebilir. Bunun yanısıra 6.ÇP projelerine katılımı artırmak amacıyla, proje pazarı organizasyonlarının desteklenmesi, araştırmacıların hem yurtdışı hem de yurtiçi dolaşımına önem verilmesi, Türkiye genelinde üniversiteler arasında birlikte araştırma yapma kültürünün geliştirilmesi, üniversitelerin akademik personelini 6.ÇP projelerinde değerlendirici olmaları için teşvik etmesi, araştırma kurumlarımızın AB üyesi ülkelerde kendilerini tanıtıcı araçlar geliştirilmesi ve AB bünyesinde oluşturulmuş bulunan resmi ya da gayri-resmi işbirliği ağlarına dahil olması önemlidir.
| |
